ਇਕ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ ਵਿਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮੁੰਬਈ ਦੇ ਚੇਤਨ ਸੂਰੇਂਜੀ ਨੂੰ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਬਾਗਬਾਨੀ ਦੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਹੈ। ਇੱਕ ਮੈਟਰੋ ਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ 40 ਸਾਲ ਦੇ ਚੇਤਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ-ਦੁਆਲੇ ਇੱਕ ਵਧੀਆ ਈਕੋ ਸਿਸਟਮ ਬਣਾਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਫਲ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਉੱਗਦੀਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪਿਛਲੇ ਦਸ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਬਰਸਾਤ ਦੀ ਹਰ ਬੂੰਦ ਨੂੰ ਬਚਾ ਕੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਯਤਨਾਂ ਵਿੱਚ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ਕਈ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਲਾਭ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਚੇਤਨ ਹਰ ਸਾਲ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਗਟਰ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦ ਬੈਟਰ ਇੰਡੀਆ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਮੁੰਬਈ ਵਿੱਚ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਗਟਰ ਵਿੱਚ ਵਹਿਣ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਪਾਣੀ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਕਾਰਨ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਪੱਧਰ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਬਰਸਾਤ ਦੇ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਾਣੀ ਖਾਰਾ ਬਣ ਕੇ ਸਾਡੇ ਘਰਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੇਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬਜਾਏ ਬਰਸਾਤ ਦਾ ਤਾਜ਼ਾ ਪਾਣੀ ਸਿੱਧਾ ਜ਼ਮੀਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਇਆ ਜਾਵੇ। ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਤੋਂ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਕੇ ਲੋੜੀਂਦੇ ਕਦਮ ਚੁੱਕੇ ਜਾਣ ਚੇਤਨ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨ ਜਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਤਿੰਨਾਂ ਘਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੱਕ ਬੋਰਵੈੱਲ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣਾ ਬੋਰਵੈੱਲ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਸਿਰਫ਼ 30 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਮੇਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਘਰ ਅਤੇ ਅਪਾਰਟਮੈਂਟ ਬਣਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ। ਲਗਭਗ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਉਸਾਰੀ ਵਾਲੀਆਂ ਥਾਵਾਂ ਤੇ ਬੋਰਵੈੱਲ ਲਗਾਉਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬੋਰਵੈੱਲਾਂ ਵਿਚ ਪਾਣੀ ਘੱਟ ਗਿਆ ਸੀ।
ਅੱਗੇ ਚੇਤਨ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਵੇਂ ਬੋਰਵੈੱਲ ਡੂੰਘੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 80 ਤੋਂ 100 ਫੁੱਟ ਡੂੰਘਾ ਬਣਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ 100 ਫੁੱਟ ਦਾ ਬੋਰਵੈੱਲ ਵੀ ਲਗਾਉਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਬੋਰਵੈੱਲ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਤਾਂ ਸੀ ਪਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਗੁਣਵੱਤਾ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪੁਰਾਣੇ ਛੋਟੇ ਬੋਰਵੈੱਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਮਿੱਠਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਵੱਡੇ ਬੋਰਵੈੱਲ ਦਾ ਪਾਣੀ ਖਾਰਾ ਸੀ। ਇਸ ਖਾਰੇ ਪਾਣੀ ਕਾਰਨ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਟੂਟੀਆਂ ਅਤੇ ਪਲੰਬਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਖਰਾਬ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਚੇਤਨ ਨੇ ਇਸ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਬਾਰੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਤੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਇਸ ਖਾਰੇਪਣ ਨੂੰ ਮੀਂਹ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਨਾਲ ਘਟਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ ਚੇਤਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰੋਂ ਹੀ ਬਰਸਾਤੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ਹੇਠਲੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੱਧਰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਰੇਨ ਵਾਟਰ ਹਾਰਵੈਸਟਿੰਗ ਸਿਸਟਮ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸਨੇ ਥੋੜਾ ਜਿਹਾ ਜੁਗਾੜ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੀ ਛੱਤ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪਾਈਪ ਰਾਹੀਂ ਪੁਰਾਣੇ 30 ਫੁੱਟ ਦੇ ਬੋਰਵੈੱਲ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਉਸ ਬੋਰਵੈੱਲ ਵਿੱਚ ਜਾ ਸਕੇ। ਕਿਹੜਾ ਪਾਣੀ ਛੱਤ ਤੋਂ ਪਾਈਪ ਰਾਹੀਂ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੇ ਪਾਣੀ ਦੇ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਉਸ ਨੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੇ ਏਸੀ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ਵਾਲੀ ਪਾਣੀ ਦੀ ਪਾਈਪ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਟੋਏ ਨਾਲ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਚੇਤਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਗਰਮੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਏ.ਸੀ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ 25 ਤੋਂ 30 ਲੀਟਰ ਪਾਣੀ ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਰਬਾਦ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਟੋਏ ਵਿੱਚ ਭੇਜਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਫਿਲਟਰ ਕਰਕੇ ਇਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਬੋਰਵੈਲ ਨੂੰ ਰੀਚਾਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੀ ਤੀਜੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਰਾਹੀਂ ਉਹ ਜ਼ਮੀਨ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਸਤ੍ਹਾ ਤੇ ਪਾਣੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਪਈ ਖਾਲੀ ਜ਼ਮੀਨ ਨਾਲ ਸਿਰਫ਼ ਦੋ ਪਾਈਪਾਂ ਹੀ ਜੋੜੀਆਂ ਹਨ। ਤਾਂ ਜੋ ਪਾਣੀ ਡਰੇਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਸਿੱਧਾ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚ ਚਲਿਆ ਜਾਵੇ।
ਇਸ ਟੋਏ ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸਨੇ ਇਹਨਾਂ ਪ੍ਰਯੋਗਾਂ ਲਈ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲਾਭ ਹੋਏ ਹਨ। ਚੇਤਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਡੇ 30 ਫੁੱਟ ਬੋਰਵੈੱਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਲ ਭਰ ਪਾਣੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਖਾਰੇਪਣ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਵੀ ਦੂਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਲ ਭਰ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ।
ਇਥੇ ਸਭ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਪਾਣੀ ਲਈ ਹੀ ਨਗਰ ਪਾਲਿਕਾ ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹਨ ਬਾਕੀ ਲੋੜਾਂ ਬੋਰਵੈੱਲ ਦੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਪੂਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਚੇਤਨ ਦੇ ਘਰ ਵਿਚ ਇਕ ਵੱਡਾ ਬਗੀਚਾ ਵੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੌਦਿਆਂ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਆਪਣੇ ਸ਼ਾਨਦਾਰ ਰੇਨ ਵਾਟਰ ਹਾਰਵੈਸਟਿੰਗ ਮਾਡਲ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪਾਣੀ ਦੀ ਕਮੀ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਉਸ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੀਂਹ ਦਾ ਪਾਣੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਜਲ ਸਰੋਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਚਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਖਰਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਘਰ ਤੋਂ ਵਗਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਛੋਟੀ ਟੈਂਕੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਟੋਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।
