ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਜੀਵ -ਜੰਤੂਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਾਸਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਬੂਟੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਖਾਣ ਦੇ ਲਈ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਉੱਤੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਕੀੜੀਆਂ ਉੱਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਕਹਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਕੇਵਲ ਛੋਟੇ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਸਗੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਚਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਜਾਂ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਸੁਣਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਰੂਰ ਹੋਵੇਗਾ। ਲੇਕਿਨ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਖਸ ਨਾਲ ਮਿਲਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜੋ ਨਾ ਸਿਰਫ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਆਪਣੇ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਇਸ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਕੇਰਲ ਦੇ ਏਰਨਾਕੁਲਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ 28 ਸਾਲ ਦੇ ਨਿਰਮਲ ਕੁਮਾਰ ਪੇਸ਼ੇ ਤੋਂ ਇੰਟੀਰਿਅਰ ਡਿਜਾਇਨਰ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਹ ਲੱਗਭੱਗ ਅੱਠ ਨੌਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਵੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੋਲੋਂ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਦਰਖਤ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਕੁੱਝ ਵੱਖਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਰਖਤ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਵੀ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਏਗਜਾਟਿਕ ਬੂਟੇ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਜਗ੍ਹਾ ਉਪਲੱਬਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਨਿਰਮਲ ਨੇ ਜਦੋਂ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਾਰਡਨ ਦੇ ਲਈ ਅਜਿਹੇ ਬੂਟੇ ਖਰੀਦਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ।
ਦ ਬੇਟਰ ਇੰਡਿਆ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਜਿਆਦਾਤਰ ਫੋਲਿਏਜ ਫੁਲ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਵੱਖ ਕਿੱਸਮ ਜਿਵੇਂ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਆਦਿ ਤੁਹਾਨੂੰ ਮਿਲ ਜਾਣਗੇ। ਮੈਂ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਵਕਤ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਸੋਚਕੇ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਬੂਟੇ ਵੀ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਖਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਮੈਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤੋਂ ਹੀ ਇਨਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਲਗਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ ਇਹ ਬੂਟੇ ਮਿਲਣਾ ਆਸਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਇਹ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਕਰਦੇ ਹਨ ਟੇਰੇਸ ਗਾਰਡਨਿੰਗ
ਉਂਝ ਤਾਂ ਨਿਰਮਲ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਲੇਕਿਨ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਖਰੀਦਣਾ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਲਗਾਉਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਆਸਪਾਸ ਕਾਫ਼ੀ ਖਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਉਥੇ ਹੀ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰਦਾ ਸੀ ਲੇਕਿਨ 2018 ਵਿੱਚ ਕੇਰਲ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹੜ੍ਹ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਬੂਟੇ ਖ਼ਰਾਬ ਹੋ ਗਏ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਵੀ ਸਨ। ਇਸਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਮੈਂ ਛੱਤ ਉੱਤੇ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਮਲੇ ਦੀ ਇੱਕ ਨਰਸਰੀ ਵਿੱਚ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਮਿਲੇ ਸਨ।ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਦੇਖਭਾਲ ਵੱਖ ਵੱਖ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਆਮ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਸਾਰੇ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ । ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕੁੱਝ ਕੁ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਹੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੱਲ ਜੇਕਰ ਗਰੋਇੰਗ ਮੀਡਿਅਮ ਮਤਲੱਬ ਪਾਟਿੰਗ ਮਿਕਸ ਦੀ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਨਾ ਹੋਵੇ ਮਤਲਬ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖਾਦ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਵੀ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀ ਪਾਟਿੰਗ ਮਿਕਸ ਪਾਉਣਾ ਹੀ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਹ ਪਾਟਿੰਗ ਮਿਕਸ ਅਜਿਹਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਮੇਂ ਨਮੀ ਬਣੀ ਰਹੇ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕੋਕੋਪੀਟ।
ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਹਰ ਦਿਨ ਪਾਣੀ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਨਾ ਮਿਲੇ ਤਾਂ ਇਹ ਬੂਟੇ ਸੁਕਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਨਿਰਮਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਕੁਝ ਅਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਘਟਪਰਣੀ ਸਨਡਿਊਜ ਬਲੈਡਰਵਾਰਟ ਵੀਨਸ ਫਲਾਈਟਰੈਪ ਸੈਰਾਸੀਨਿਆ ਕੋਬਰਾ ਲਿਲੀ ਆਦਿ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਅੱਗੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਾਰਡਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 800 ਬੂਟੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਜਿਆਦਾਤਰ ਬੂਟੇ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁੱਝ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਸ਼ਿਮਲਾ ਦੀ ਨਰਸਰੀ ਤੋਂ ਖ਼ਰੀਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁੱਝ ਬੂਟੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੁਦਰਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗਵਾਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਕਈ ਫੇਸਬੁਕ ਗਰੁੱਪਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਗਰੁੱਪਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਖੋਜਿਆ ਜੋ ਮੇਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਿੱਸਮ ਦੇ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਅਜਿਹੇ ਵੀ ਲੋਕ ਮਿਲੇ ਜੋ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਉਗਾ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬੂਟੇ ਵੀ ਮੰਗਵਾਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਤਿੰਨ ਤੋਂ ਚਾਰ ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਤੱਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।
ਉਹ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਬਿਜਨੇਸ
ਅੱਗੇ ਨਿਰਮਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਵੇਂ ਬੂਟੇ ਖਰੀਦਣ ਦੇ ਨਾਲ ਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਟਿੰਗ ਨਾਲ ਵੀ ਲਗਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਫੇਸਬੁਕ ਪੇਜ ਅਤੇ ਯੂਟਿਊਬ ਚੈਨਲ Nandanam Exotics ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਰੀਏ ਦੂੱਜੇ ਲੋਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੁਡ਼ਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ 2019 ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਆਰਡਰ ਦਿੱਤਾ।
ਉਹ ਦੱਸਦੇ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਆਰਡਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਕੈਰੀਅਰ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਕਿਉਂਕਿ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰਨਾ ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਸੰਦ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਇੱਕਦਮ ਤੋਂ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡਕੇ ਬਿਜਨੇਸ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਛੋਟੀ ਪੱਧਰ ਉੱਤੇ ਹੀ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜ ਛੇ ਆਰਡਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਲੇਕਿਨ ਪਿਛਲੇ ਲਾਕਡਾਉਨ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨ ਲੱਗੇ ਅਤੇ ਆਰਡਰਸ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਫਿਲਹਾਲ ਹਰ ਦਿਨ ਪੰਜ ਤੋਂ ਛੇ ਲੋਕ ਮੈਨੂੰ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਨਣ ਲਈ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਲੱਗਭੱਗ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਪਹੁੰਚਾਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੀਆਂ ਲਈ ਸੰਪਰਕ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਨਿਰਮਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹੀ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿੱਥੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਲਗਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾਨਣ ਦੇ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਹ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਭੇਜਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਬੂਟੇ ਦੇਣ ਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਅਤੇ ਜਲਵਾਯੂ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਇਸ ਪਾਰਟ ਟਾਇਮ ਬਿਜਨੇਸ ਤੋਂ ਨਿਰਮਲ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ 25 ਹਜਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।
ਨਿਰਮਲ ਦੀ ਅੱਗੇ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਇਸ ਬਿਜਨੇਸ ਨੂੰ ਫੁਲ ਟਾਇਮ ਕਰਨ। ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਸ਼ੌਕ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਉਹ ਸਲਾਹ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਬੂਟਿਆਂ ਦੀ ਚੰਗੀ ਸਮਝ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੇ ਲਗਾਉਣਾ ਸ਼ਾਇਦ ਆਸਾਨ ਰਹੇ। ਲੇਕਿਨ ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਅਤੇ ਦਰਖਤ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸਲਾਹ ਦੇਵਾਂਗਾ ਕਿ ਤੁਸੀ ਕੀਟਾਹਾਰੀ ਬੂਟੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਨਾ ਕਰੋ । ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬੂਟੇ ਕਾਫ਼ੀ ਮਹਿੰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਦੇਖਭਾਲ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਜਦੋਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਗਾਰਡਨਿੰਗ ਦਾ ਅੱਛਾ ਅਨੁਭਵ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉਦੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੂਟਿਆਂ ਉੱਤੇ ਪੈਸੇ ਖਰਚ ਕਰੋ।
ਜੇਕਰ ਤੁਸੀਂ ਨਿਰਮਲ ਕੁਮਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫੇਸਬੁਕ ਪੇਜ ਵੇਖ ਸਕਦੇ ਹੋ। ਸੰਪਾਦਕ – ਜੀ ਏਨ ਝਾ
