ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀ ਕਰਕੇ, ਬਣੇ ਸਫਲ ਕਿਸਾਨ, ਡਿੱਗੇ ਫਲਾਂ ਤੋਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਨੇ ਖਾਦ, ਛਿੜਕਾਅ ਕਲੀਨਰ, ਪੜ੍ਹੋ ਕੰਮ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ

ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਲ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਢਲਾਡਾ ਬਾਗਵਾਨੀ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰੀ ਵਿਪੇਸ਼ ਗਰਗ ਵਲੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮਾਨਸਾ ਜਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਕਿਨੂੰ ਦੇ ਫਲ ਦੀ ਹੋ ਰਹੀ ਭਾਰੀ ਬਰਬਾਦੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਦੇ ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਤਾਵ (Proposal) ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਸੁਝਾਵਾਂ ਅਤੇ ਦੱਸੇ ਹੱਲ (solution) ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਬਦਲਾਅ ਦੀ ਸ਼ੁਰੁਆਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਫਲਾਂ ਦਾ ਰਾਜਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਫਲ ਕਿਨੂੰ ਨਿੰਬੂ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪ੍ਰਜਾਤੀ (Citrus nobilis and Willow Leaf ) ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਕਿੰਨੂੰ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚੋਂ ਕਰੀਬ 24 ਫੀਸਦੀ ਕਿੰਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਿਹਤ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਕਾਰਨ ਕਿੰਨੂੰ ਦੀ ਮੰਗ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਫਲ ਖਣਿਜ ਵਿਟਾਮਿਨ ਸੀ ਅਤੇ ਕਾਰਬੋਹਾਇਡਰੇਟ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਫਿਰ ਵੀ ਕਿੰਨੂੰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੇਏ ਉਤਪਾਦਨ ਵਿੱਚ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

ਅੱਗੇ ਗਰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਨੂੰ ਦੀ ਖੇਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਫਸਲ ਕਟਾਈ ਦੇ ਮੌਸਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਪਜ ਦੇ ਤਕਰੀਬਨ 40 ਫ਼ੀਸਦੀ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਫਲਾਂ ਦਾ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਡਿੱਗ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਫਲ ਪੱਕਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਡਿੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜਿਸਦਾ ਉਪਭੋਗ (Consumption) ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਬੈਸਟ ਆਉਟ ਆਫ ਵੇਸਟ ਕਾਂਸੇਪਟ (Best Out of Waste Concept) ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਦੇ ਹੁਏ ਗਰਗ ਵਲੋਂ ਆਪਣੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਸਮਾਧਾਨ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਜਿੱਥੇ ਕਿਸਾਨ ਜਿਆਦਾਤਰ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਥੇ ਹੀ ਉਹ ਹੁਣ ਡਿੱਗੇ ਹੋਏ ਫਲ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਇਹ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਬਿਹਤਰ ਕੀੜੇ-ਮਕੌੜਿਆਂ ਨੂੰ ਭਜਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਪ੍ਰੋਜੈਕਟ ਨਾਲ ਜਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਪੰਜ ਕਿਸਾਨ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾ ਰਹੇ ਹਨ

ਕਿਨੂੰ ਫਲ Unclean ਅਤੇ ਗੁੜ ਮਿਲਾਕੇ ਕੁਦਰਤੀ ਰੂਪ ਨਾਲ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਇਹ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਦਾ ਮਿਸ਼ਰਣ ਮਹਿੰਗੇ ਅਤੇ ਜਹਰੀਲੀਆਂ ਖਾਦਾਂ ਉੱਤੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਨਿਰਭਰਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਇਲਾਵਾ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਵਿੱਚ ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਉਪਜਾਊ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਜਡ਼ ਵਾਧਾ ਅਤੇ ਬੂਟਿਆਂ ਦੇ ਵਧਣ ਅਤੇ ਬਾਔਮਾਸ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਕੁਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਇਹ ਸਭ ਦੇ ਲਈ ਹੀ ਇੱਕ ਬਿਹਤਰ ਸਮਾਧਾਨ ਹੈ।

ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਹੱਲ ਕਰਨਾ

ਗਰਗ ਨੇ ਦ ਬੇਟਰ ਇੰਡਿਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਜਦੋਂ ਬੇਕਾਰ ਕਿਨੂੰ ਗਲਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਅੱਗੇ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਰੋਗਾਂ ਨੂੰ ਸੱਦਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਹੀ ਨਿਪਟਾਰਾ ਕਰਨਾ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਕੀੜਿਆਂ ਦੇ ਮਾਧਿਅਮ ਨਾਲ ਤੰਦੁਰੁਸਤ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਸਥਾਪਤ (Established) ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਆਦਾਤਰ ਕਿਸਾਨ ਇਸਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਰੋਗ ਨਾਲ ਲੜਨ ਦੇ ਲਈ ਕਿਸਾਨ ਅਕਸਰ ਕੈਮੀਕਲ ਖਾਦ ਦੀ ਵਰਤੋ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਪਜਾਊਪਣ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਵੀ ਘੱਟ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੇਵਲ ਇੰਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖਪਤਕਾਰ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੱਕੇ ਹੋਏ ਉਹੀ ਕੈਮੀਕਲ ਵਾਲੇ ਫਲ ਖਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਬਰਬਾਦ ਹੋਣ ਵਰਗੀਆਂ ਦੋਵਾਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਲਈ ਗਰਗ ਨੇ ਸਮਾਧਾਨ ਲੱਭਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਲਾਂ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੁਦਰਤੀ ਖਾਦ ਅਤੇ ਕਲੀਨਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਿਵੇਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme)

ਇਸਦੇ ਲਈ ਸਾਰੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡਰੱਮ ਵਿੱਚ ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਗਿਰੇ ਹੋਏ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਪਾਉਣਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਅਤੇ ਗੁੜ ਮਿਲਾਉਣਾ ਹੈ ਗਰਗ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ 1 : 3 : 10 ਦਾ ਅਨਪਾਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਉਦਾਹਰਣ ਲਈ 30 ਕਿੱਲੋ ਕਿਨੂੰ 10 ਕਿੱਲੋ ਗੁੜ ਅਤੇ 100 ਲਿਟਰ ਪਾਣੀ ਦੇ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਇੱਕ ਢੱਕਣ ਨਾਲ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿਓ।

ਕਿਸਾਨਾਂ ਲਈ ਚੀਜਾਂ ਨੂੰ ਆਸਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਗਰਗ ਨੇ ਇਸਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦੇ ਦੋ ਤਰੀਕੇ ਦੱਸੇ ਹਨ। ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਵਿੱਚ ਲੱਗਭੱਗ 45 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ 15 ਦਿਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਦਿਨ ਢੱਕਣ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਹਫ਼ਤੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਢੱਕਣ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਹਰ ਵਾਰ ਢੱਕਣ ਖੋਲ੍ਹਣ ਉੱਤੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਮਿਸ਼ਰਣ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ।

90 – ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਈ ਲਈ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਸਮਰਪਤ ਕਰਨ ਹੋਣਗੇ। ਗਰਗ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਦਿਨ ਢੱਕਣ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਹੋਵੇਗਾ ਫਿਰ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਦੋ ਵਾਰ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਫਤੇ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਢੱਕਣ ਖੋਲ੍ਹਣਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ

ਫਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਕਰੀਬ ਮਾਲ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਕੁਲਦੀਪ ਸਿੰਘ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਏ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ 11 ਏਕਡ਼ ਦੀ ਜੱਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਤੇ ਜਾਮੁਣ ਅਤੇ ਹੋਰ ਫਲਾਂ ਦੇ ਦਰੱਖਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ 2, 000 ਤੋਂ ਜਿਆਦਾ ਕਿਨੂੰ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹਨ ਜੋ ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉੱਗਾਉਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਖਤ ਤੋਂ ਗਿਰੇ ਹੋਏ ਜਾਮੁਣ ਦੇ ਫਲਾਂ ਤੋਂ 10 ਲਿਟਰ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਯੋਗ ਦੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਆਪਣੇ 2 ਏਕਡ਼ ਦੇ ਮਿਰਚਾਂ ਦੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਛਿੜਕਾਅ ਕੀਤਾ।

ਇਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਉਮੀਦਾਂ ਤੋਂ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਮਿਲ ਸਨ। ਸਿੰਘ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦਿਖਣ ਵਿੱਚ ਮਿਰਚ ਤਾਜੀ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਚਮਕੀਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਲੇਕਿਨ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਗੱਲ ਮਿਰਚ ਤੇਜੀ ਨਾਲ ਵਧਣ ਲੱਗੀ। ਫਲਾਂ ਦੀ ਬਰਬਾਦੀ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦੇ ਇਸ ਸਮਾਧਾਨ ਨੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ ਦਿੱਤੀਆਂ ਅਤੇ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਕੈਮੀਕਲ ਦੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਵੀ ਭੋਜਨ ਉਗਾਉਣਾ ਸੰਭਵ ਹੈ।

ਚੰਗੇ ਨਤੀਜਿਆਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿੰਘ 400 ਲਿਟਰ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਉਹ ਇਸ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਿ ਕੇਵਲ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਸਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨਗੇ ਸਗੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਚਣਗੇ ਵੀ ਜਿਸਦੇ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਨਾਫਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇਗਾ।

ਅੱਗੇ ਸਿੰਘ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਕੀੜਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲੇ ਦੋ ਲਿਟਰ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਲੱਗਭੱਗ 5, 000 ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਚਾਲ੍ਹੀ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਇੱਕ ਡਰੱਮ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਾਰੇ ਬੇਕਾਰ ਕਿਨੂੰਆਂ ਨੂੰ ਜਮਾਂ ਕੀਤਾ। ਅਗਲੇ ਮਹੀਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਣੇ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਦਾ ਛਿੜਕਾਵ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੂਰੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ ਕਰਾਂਗਾ।

ਇਥੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਉਦਾਹਰਣ ਰਿਟਾਇਰਡ ਕਰਨਲ ਰਸ਼ਨੀਲ ਚਹਿਲ ਦਾ ਹੈ ਜੋ ਨਰਿੰਦਰਪੁਰਾ ਪਿੰਡ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਹਨ। 23 ਸਾਲਾਂ ਤੱਕ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਅਦ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਾਪਸ ਆ ਗਏ ਅਤੇ ਆਪਣੇ 15 ਏਕਡ਼ ਦੇ ਬਾਗ ਉੱਤੇ ਖੇਤੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ।

ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਖੇਤ ਵਿੱਚ 1, 800 ਕਿਨੂੰਆਂ ਦੇ ਦਰਖਤ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਮੌਸਮ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਲਾਂ ਦਾ ਕੁੱਝ ਹਿੱਸਾ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਰਬਾਦ ਫਲਾਂ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦੱਬਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਜਦੋਂ ਬਾਗਵਾਨੀ ਵਿਭਾਗ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਚਹਿਲ ਇਹ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨ ਦ ਲਈ ਫੌਰਨ ਰਾਜੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ 200 ਲਿਟਰ ਬਾਇਓ ਐਂਜ਼ਾਈਮ (Bio enzyme) ਤਿਆਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਉਂਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਨਤੀਜੇ ਚੰਗੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ।

ਚਾਹਲ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਵਰਗੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀ ਸਫਲਤਾ ਉੱਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਾਗਵਾਨੀ ਵਿਭਾਗ ਹੁਣ ਜਿਆਦਾ ਕਿਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਕਰਨ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂਕਿ ਖੇਤਾਂ ਦੀ ਉਪਜ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਭੋਜਨ ਉਗਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਕੈਮੀਕਲ ਦਾ ਇਸਤੇਮਾਲ ਹੋਵੇ।

ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਬਾਗਵਾਨੀ (ਹਾਰਟਿਕਲਚਰ) ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਡਾਇਰੇਕਟਰ ਸ਼ੈਲੇਂਦਰ ਕੌਰ ਨੇ ਦ ਬੇਟਰ ਇੰਡਿਆ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸਨੂੰ ਬੜਾਵਾ ਦੇਣ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂਕਿ ਇਹ ਭੁਲੇਖਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਭੋਜਨ ਉਗਾਉਣ ਦੇ ਲਈ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਕੀਟਾਣੁਨਾਸ਼ਕ ਹੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। ਆਪਣੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣ ਦਾ ਇਹ ਇੱਕ ਠੀਕ ਸਮਾਂ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਮਾਧਾਨ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਕਿਸਾਨ ਨੁਕਸਾਨਦਾਇਕ ਕੀਟਨਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋ ਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਏ ਹਨ। ਇਹ ਵਾਤਾਵਰਣ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਸਮਾਧਾਨ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਸ਼ੀ ਖਾਦਾਂ ਨਾਲ ਜਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਖਾਦ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਸਭ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਧੀ ਅਪਣਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕੈਮੀਕਲ ਅਤੇ ਜਹਿਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਅੰਨ ਉਗਾ ਸਕੀਏ। ਸਾਨੂੰ ਨਿਤ ਨਵੀਆਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਭਿਆਨਕ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਬਹੁਤ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। (ਖ਼ਬਰ ਸਰੋਤ ਦ ਬੇਟਰ ਇੰਡੀਆ)